 Słownik terminów numizmatycznych
Al marco - sposób emitowania monet wg określonej jednostki wagowej kruszcu, z której wybijano ściśle określoną liczbę monet, dopuszczalne były natomiast różnice wagi poszczególnych monet.
Al pezzo - sposób emitowania monet, stosowany głównie do wyższych nominałów, polegający na tym, że poszczególne sztuki monet musiały odpowiadać określonemu standardowi wagowemu; w przypadku zaniżonej wagi monety przetapiano, gdy była zawyżona justowano.
Awers - główna strona monety zawierająca informacje o emitencie.
Bilon - stop o bardzo niskiej zawartości srebra, obecnie popularna nazwa drobnych monet.
Demonetyzacja - wycofanie monety z obiegu lub spadek jej kursu rynkowego w dobie kryzysu menniczego.
Egzonumia - nauka zajmująca się badaniem, opisem i systematyzowaniem żetonów, medali i innych przedmiotów monetopodobnych, które nie są prawnymi środkami płatniczymi.
Emisja - puszczanie w obieg pieniędzy, realizowane na podstawie kursu określonego przez emitenta.
Fajn - masa kruszcu szlachetnego zawartego w danej monecie.
Grading - profesjonalne określenie stanu zachowania monety wg przyjętej skali oraz oficjalne potwierdzenie jej autentyczności.
Justowanie - doprowadzanie za ciężkich krążków niewybitych jeszcze monet do przepisowej wagi; polegało to na spiłowywaniu pilnikiem obrzeża lub powierzchni, co pozostawiało widoczne ślady, nie zawsze likwidowane podczas bicia monety.
Legenda - napis występujący na monecie, na ogół w otoku, dookoła wyobrażenia, chociaż również w polu monety, a także w odcinku lub poziomo pod wyobrażeniem.
Mennica - miejsce produkcji monet, medali i żetonów oraz stempli do ich wykonywania.
Mincerz - pracownik mennicy, zatrudniony przy produkcji monet - sporządzaniu blankietów i tłoczeniu z nich monet, pierwotnie podległy mincmistrzowi.
Mincmistrz - techniczny organizator i kierownik pracy mennicy, odpowiedzialny za bite monety i stąd często umieszczający na nich swoje znaki; wraz z rozwojem techniki menniczej ranga zawodu malała.
Moneta - przeważnie metalowy znak pieniężny, o określonej formie, opatrzony znakiem emitenta, gwarantującym jego wartość.
Moneta bulionowa - moneta bita z metali szlachetnych na cele inwestycyjne, czyli lokatę kapitału; jej wartość zależy od aktualnych cen kruszców szlachetnych.
Moneta gruba - określenie monety o wysokim nominale i dużej zawartości kruszcu (np. w średniowieczu grosz, w nowożytności talar).
Moneta niema (anepigraf) - moneta bez napisów i innych znaków umożliwiających jej bliższą identyfikację.
Moneta podwartościowa - określenie monety, której wartość nominalna wyraźnie przewyższa cenę jej wytworzenia (zawartego kruszcu szlachetnego i wykonania).
Moneta zdawkowa - moneta o niskim nominale.
Naśladownictwo monetarne - powielanie monety wzorcowej poza jej miejscem wybicia dla upodobnienia zewnętrznego, ułatwiającego obieg naśladownictwa na prawach monety wzorcowej (np. imitacje antycznych monet greckich i rzymskich przez ludy "barbarzyńskie").
Nominalizm - teoria monetarna głosząca, że moneta czerpie wartość ze stempla pana menniczego i będąc miernikiem wartości sama wartością samoistną nie jest; autorem tej teorii był Arystoteles, a rozwinął ją Tomasz z Akwinu.
Nominał - oficjalna wartość monety, zaznaczona najczęściej cyfrą, a niekiedy tylko za pomocą punktów i innych znaków.
Numizmatyka - nauka pomocnicza historii (i archeologii) badająca monety oraz inne środki płatnicze jako źródła historyczne (oraz archeologiczne) w aspektach politycznym, kulturowym, gospodarczym, artystycznym i technicznym.
Obieg monetarny - zjawisko gospodarcze wynikające z funkcji monety między jej emisją a tezauryzacją lub demonetyzacją, uzależnione od ilości pieniądza w cyrkulacji i jej szybkości oraz poziomu cen.
Odcinek (egzerga) - nazwa dolnego pola monety odciętego od reszty krążka poziomą linią jak cięciwą.
Otok - linia biegnąca wzdłuż krawędzi monety zabezpieczająca ją przed nadmiernym wycieraniem się; podstawowe typy otoku to liniowy i perłowy.
Stopa mennicza - ilość wybitych monet z określonej jednostki wagowej kruszcu.
Pieniądz - środek wymienny i powszechna miara wartości, jej wzorzec i nośnik.
Prawo Kopernika-Greshama - prawo głoszące, że zła moneta (o niskiej zawartości kruszcu) wypiera z obiegu lepszą (o wysokiej zawartości kruszcu) o tym samym nominale, sformułowane przez M. Kopernika w traktacie Monetae cudendae ratio z 1526 r. i powtórzone przez T. Greshama w 1558r.
Puncowanie - wytłaczanie na stemplu menniczym elementów wyobrażeń lub napisów za pomocą uderzanego młotkiem miniaturowego tłoku-puncy.
Renovatio monetae (renowacja monety) - system przyjęty w polityce monetarnej, w szczególności średniowiecznych państw europejskich, polegający na wymienianiu przez pana menniczego monet znajdujących się w obiegu na nową emisję z korzyścią dla emitenta.
Rant - określenie krawędzi monety.
Rewers - odwrotna w stosunku awersu strona monety.
Seigerowanie - nielegalny proceder, stosowany szczególnie w przypadku bicia monet al marco, polegający na wybieraniu spośród posiadanych monet cięższych sztuk w celu ich przetopienia.
Stempel menniczy - wykonane w tłoku negatywowe przedstawienie awersu lub rewersu monety służące do jej wybijania z kawałku metalu.
Stempel lustrzany - określenie monet bitych specjalnie obrobionym stemplem powodującym matowość rysunku i błyszczące tło.
Tezauryzacja - (z grec. thesaurós - skarb), gromadzenie pieniędzy i kruszców szlachetnych, skutkiem czego wycofywane były one z obrotu kruszcowego i pieniężnego; materialnymi tego śladami są skarby monet i innych cennych przedmiotów.
Typ monety - jednostka klasyfikacyjna, będąca jednocześnie wzorem ikonograficzno-epigraficznym monety, służąca do systematyzowania materiału numizmatycznego.
Znak menniczy - znak umieszczany na monecie pozwalający na identyfikację mincmistrza lub innej osoby odpowiedzialnej za oznakowaną monetę, bądź też identyfikację samej mennicy lub kolejnej emisji w systemie okresowej wymiany pieniądza.
Aes grave - (łac. "ciężki spiż"), także aes libralis (łac. "funt spiżu"), najstarsza jednostka pieniężna republiki rzymskiej, przedstawiająca m.in. a awersie dwugłowego Janusa, a na rewersie dziób okrętu i znak wartości.
Aes rude - (łac. - "nieforemny spiż"), przedmonetarny rzymski pieniądz metalowy odlewany z brązu, nie przedstawiający żadnych wyobrażeń, szacowany przez ważenie.
Aes signatum - (łac. - "sygnowany spiż"), przedmonetarny rzymski pieniądz metalowy, odlewany z brązu w formie płyty, przedstawiający wyobrażenie zwierzęcia lub inny symbol.
Antoninian - (łac. antoninianus), srebrna, później bilonowa, a nawet miedziana moneta rzymska, o wartości 2 denarów, wprowadzona najpierw przez Karakallę w 215r., a ostatecznie przez Gordiana w 238r., emitowana do panowania Dioklecjana (284-305), przedstawiająca na awersie głowę cesarza w promienistej koronie.
Argenteus - srebrna moneta rzymska wprowadzana przez Dioklecjana (284-305), bita do końca IV w.
As - miedziana, potem "brązowa" moneta rzymska, poprzedzona przedmonetarnymi formami pieniądza metalowego, wybijana od schyłku III w. p.n.e. do połowy III w. n.e., początkowo o wadze 11 g, w okresie cesarstwa funkcjonująca już jako moneta zdawkowa; srebrny denar odpowiadał z początku 10, później 16 asom.
Aureus - złota moneta rzymska wprowadzona przez Sullę w 84/83r. p.n.e., Pompejusza w 71r. p.n.e. i przez Juliusza Cezara w 48/47r. p.n.e., w ramach emisji wojennych, tzw. nummi castrenses, o wartości 23 denarów za Juliusza Cezara; znaczenie aureusa wzrosło za panowania Oktawiana Augusta, który wprowadził go na stałe do systemu monetarnego bijąc go w znacznych ilościach, głównie w założonej w Lugdunum centralnej mennicy cesarskiej, a jego wartość władca ustalił na 25 denarów; waga monety stopniowo malała (początkowo 1/40 funta, za Augusta 1/42, za Nerona 1/45, za Karakalli 1/50, a za Galiena 1/72 - 1/84 funta); bicia monety zaniechał Konstantyn Wielki (307-337) na rzecz solida.
Binio - określenie złotej monety z czasów cesarstwa rzymskiego o wartości 2 aurei.
Centenionalis - "brązowa" i srebrzona moneta rzymska o wartości 1/100 silikwy wprowadzona ok. 346-350 roku za panowania cesarza Konstansa i Konstancjusza II.
Centupondium - jednostka wagowa starożytnego Rzymu, równa 100 librom (funtom), o wadze 32,745 kg.
Chalkus - (grec. chálkeos), miedziana (brązowa) moneta grecka o wartości 1/8 obola (Ateny), bita od V w. p.n.e.
Cystofor - (grec. kistofóros, łac. cistophorus), srebrna moneta grecka o nominale tetradrachmy, bita w Azji Mniejszej, głównie na obszarze państwa pergamońskiego w II-I w. p.n.e., a następnie przez niektórych cesarzy rzymskich do Hadriana (117-138) włącznie, później jeszcze przejściowo za Septymiusza Sewera (193-211), odpowiadająca 3 denarom, przedstawiająca na rewersie cystę, z której wydostają się węże.
Darejka - złota moneta perska, bita prawdopodobnie od czasów Cyrusa (559-529 p.n.e.), a na pewno od Dariusza I (521-485 p.n.e.), do połowy IV w. p.n.e., o wadze ok. 8,4 g, przedstawiająca z jednej strony m.in. klęczącego króla z łukiem i włócznią oraz wklęśnięcie od uderzenia z drugiej.
Denar - (łac. denarius), przeważnie srebrna moneta rzymska, wprowadzona podczas II wojny punickiej, ok. 214r. p.n.e., o wadze 4,5 g, początkowo przedstawiająca na awersie głowę Romy w hełmie, a na rewersie galopujących Dioskurów i napis ROMA oraz cyfrę nominału X (10 asów), od którego wzięła się nazwa monety; denar stał się podstawową monetą republiki, w 1 połowie II w. p.n.e. zmniejszono jego wagę do 3,89 g., od ok. 140r. p.n.e. odpowiadał już 16 asom, zmieniając znak nominału na X, a od wznowienia emisji złotych monet za Cezara (49 - 44 p.n.e.) równy był 1/25 aureusa; denary bito na ogół z prawie czystego srebra, zdarzały się jednak nadużycia mennicze, których efektem były monety platerowane - z żelaznym lub miedzianym jądrem obłożone "warstewkami" srebra (subaeratus); w republice rzymskiej kolegium 3 triumwirów (kierujących sprawami monetarnymi) umieszczało na denarach, od połowy II w. p.n.e., swe nazwiska; pod koniec istnienia republiki na denarach imiona swe umieszczali także dygnitarze, głównie dowódcy armii, a Juliusz Cezar umieścił w 44r. p.n.e. nawet swoją podobiznę; w 64r. n.e. Neron obniżył ciężar denara do 3,41 g wprowadzając kilkuprocentową domieszkę miedzi; praktyka ta stosowana przez następnych cesarzy doprowadziła do stopniowej deprecjacji denara - w 194r. n.e. Septymiusz Sewer (193-211) zdewaluował monetę, redukując zawartość srebra poniżej 50%, przekształcając denara w pieniądz podwartościowy przy nie zmienionym kursie wymiennym na złoto; masowa emisja denara trwała do rządów Gordiana III (238-244), choć sporadycznie wybijano je także w 2 połowie III w., już niemal z czystej miedzi.
Dilitron - antyczna srebrna moneta grecka o wartości 2 litr, bita m.in. w Italii.
Dikeraton - grecka nazwa miliarense rzymskiego, oznaczająca podwójną silikwę.
Dinara - złoty stater kuszański (nubijski) o wadze ok. 8 g nawiązujący do systemu rzymskiego w III - V w.
Drachma - używana w starożytnej Grecji jednostka wagowa i monetarna, tradycyjnie wywodząca swą nazwę z wiązki (grec. draks) metalowych rożnów (grec. obeloi), odgrywającej rolę przedmonetarnego pieniądza, usytuowana w relacji 1 talent = 60 min = 6000 drachm = 36000 oboli, ważąca w zależności o stosowanego systemu w srebrze np.: 4,36 g (eubejski, później attycki), 6,28 g (fenicki), 6,20 g (eginecki), 2,80 g (koryncki); oprócz 1 drachmy emitowano jej wielokrotności: 2 (didrachma), 4 (tetradrachma), 6 (heksadrachma), 8 (oktodrachma), 10 (dekadrachma), rzadziej 3 (tridrachma) lub 5 (pentadrachma) i części: 1/2 (hemidrachma).
Dupondius - "brązowa" moneta rzymska o wartości 2 asów, w okresie republikańskim nosząca wartość II na rewersie, po reformie monetarnej Oktawiana Augusta (27r. p.n.e. - 19r. n.e.) bita przez pewien czas z mosiądzu (waga 13,64 g - 1/2 uncji) dla odróżnienia od "brązowych" asów, przedstawiająca głowę cesarza w koronie promienistej; bita do ok. 260r.
Follis - bilonowa, następnie miedziana moneta późnorzymska i bizantyjska (nazwa oznaczała pierwotnie sakiewkę lub mieszek z pieniędzmi, później follis był jednostką obrachunkową), wprowadzona przez Dioklecjana w wyniku reformy monetarnej z 294r.; w cesarstwie bizantyjskim od czasów Antastazjusza (491-518) miała wartość 40 nummi i nosiła symbol M - znak nominału.
Funt - (łac. pondus), rzymska jednostka wagowa, wynosząca 327,45 g, dzieląca się na 12 uncji, 288 scripulum, 1728 karatów (silikw); stosowana w mennictwie europejskim także kilkaset lat po upadku zachodniego cesarstwa rzymskiego, jako jednostka wagowa i obrachunkowa dzieląc się na 20 solidów i 240 denarów.
Glauks - (grec. "sowa"), popularna nazwa tetradrachm ateńskich przedstawiających na rewersie sowę, a na awersie głowę Ateny.
Greckie monety - monety wybite w greckich ośrodkach menniczych, a także monety powstałe poza greckimi poleis, ale z greckimi legendami lub z ikonografią nawiązującą do sztuki greckiej.
Heksas - (grec. hexás), starożytna brązowa moneta grecka o wartości 1/6 litry, bita w południowej Italii i na Sycylii.
Hekte - starożytna złota lub elektronowa moneta grecka, o wartości 1/6 statera, bita m.in. w Fokai i Mytilenie.
Hemihekte - (grec. hemíekton), złota moneta grecka o wartości 1/2 hekte (1/12 statera), bita głównie w Kyrenie; w elektronie bita w mennicach małoazjatyckich.
Hemilitron - srebrna moneta grecka o wartości 1/2 litry, bita na Sycylii, m.in. w Syrakuzach, później jako moneta brązowa bita na Sycylii i w południowej Italii.
Hemiobol - srebrna moneta grecka o wartości 1/2 obola (1/12 drachmy), bita głównie w Atenach.
Hemitetartemorion - srebrna moneta grecka o wartości 1/8 obola lub 1/48 drachmy, bita w Atenach; uważana za najmniejszą monetę na świecie (2mm średnicy).
Kontorniat - rzymski monetopodobny brązowy medalion, bity w IV - V w. z wizerunkami cesarzy rzymskich, Aleksandra Wielkiego i innymi, z charakterystycznym wysokim brzegiem (wł. contorno), najprawdopodobniej służył jako "bilet" wstępu i do celów propagandowych.
Kwadrans - (łac. quadrans), miedziana moneta rzymska o wartości 1/4 asa, w czasach republiki (III - II w. p.n.e.) m.in. przedstawiająca na awersie głowę Herkulesa a na rewersie dziób galery oraz 3 punkty oznaczające wartość 3 uncji.
Kwinar - (łac. quinarius), srebrna moneta rzymska bita od III w. p.n.e. do III w. n.e., o wartości 1/2 denara, przedstawiająca początkowo na awersie głowę Minerwy i cyfrę V oznaczająca wartość 5 asów, od II w. p.n.e. równa 8 asom; mianem złotego kwinara określano natomiast monetę o wartości 1/2 aureusa.
Lepton - w starożytnej Grecji początkowo jednostka wagowa, później brązowa moneta grecka o wartości 1/4 chalkusa (w Atenach), bita też na Wschodzie w okresie cesarstwa rzymskiego; także powszechna nazwa "miedziaka" w starożytności.
Libra - (łac. "waga"), antyczna jednostka wagowa - funt, stosowana w Italii, o zróżnicowanej lokalnie wielkości, dzieląca się na 12 uncji, stanowiła podstawę rzymskiego systemu wagowego (ciężar określa się najczęściej na 327,45 g); w I w. n.e. we wschodnich rejonach śródziemnomorskich równa ok. 410 g (libra ciężka) lub 360 g (libra lekka).
Litra - srebrna, sporadycznie brązowa, moneta bita na Sycylii od VI do II w. p.n.e., zbliżona wagowo do egineckiego obola (1,03 g); także sycylijska jednostka wagowa (109 g) odpowiadająca rzymskiej librze.
Maiorina - (łac. "duży pieniądz"), rzymska moneta miedziana z nieznaczną domieszką srebra, wymieniana w edyktach menniczych z IV w.
Miliarense - srebrna moneta rzymska o wartości 1/14 solida lub 1/1000 funta złota, później przeszacowana na 1/12 solida, czyli z 1 3/4 na 2 silikwy, bita od czasów Konstantyna Wielkiego (306-337) do Justyniana I (527-565).
Nummi incusi - (łac. "monety wklęsłe"), antyczne monety, których awers jest w negatywie widoczny na rewersie, bite w wielu miastach greckich w VI i V w. p.n.e.
Nummos - (grec. noummos, łac. nummus), ogólny termin określający monetę; także jednostka obliczeniowa odpowiadająca 1/40 follisa lub 1/6000 solida, rzadko emitowana jako rzeczywista moneta.
Obol - (grec. obelós - rożen), starożytna moneta grecka o wartości 1/6 drachmy, bita w wielu mennicach w srebrze, a w czasach panowania rzymskiego także w brązie; była wkładana zmarłym do ust, aby mogli, wg wierzeń, zapłacić Charonowi za przewiezienie przez Styks.
Oktobol - (grec. októbolon), starożytna srebrna moneta grecka o wartości 8 oboli lub 1 1/3 drachmy (attyckiej).
Pecunia - łacińska nazwa pieniędzy wywodząca się od łac. pecus - stado owiec, bydło, używana powszechnie do określania rzymskich monet miedzianych.
Quadratum incusum - (łac. "wklęsły kwadrat"), podzielony na wewnętrzne komórki kwadrat powstający na rewersie antycznych srebrnych monet greckich w wyniku uderzenia górnego tłoku, zakończonego właśnie takim stemplem, wciskającego kawałek srebra w głęboko ryty dolny stempel awersu.
Quadrigatus - nazwa republikańskiej srebrnej didrachmy z 2 połowy III w. p.n.e., przedstawiającej na rewersie Jowisza pędzącego w 4-konnym rydwanie (kwadrydze).
Quartuncia - brązowa moneta rzymska okresu republikańskiego o wartości 1/4 uncji, przedstawiająca na awersie głowę Romy, a na rewersie dziób okrętu.
Quatrunx - miedzian moneta rzymska o wartości 4 uncji lub 1/3 asa, onaczonej 4 puntami, emitowana w okresie republikańskim, równa triensowi.
Quincunx - brązowa moneta rzymska o wartości 5 uncji, bita w okresie republikańskim w wielu prowincjonalnych mennicach.
Sekstans - (łac. sextans), "brązowa" moneta rzymska o wartości 1/6 asa lub 1/2 uncji oznaczonej 2 kropkami, emitowana w okresie republikańskim, m.in. przedstawiająca na awersie głowę Merkurego, a na rewersie dziób galery.
Semis - (łac. semi - pół), "brązowa" moneta rzymska o wartości 1/2 asa (6 uncji), w okresie republikańskim oznaczana literami S, C lub 6 kropkami, bita od III w. p.n.e. do I w. n.e.
Semissis - złota moneta rzymska o wartości 1/2 solida lub 1/2 aureusa, bita w okresie późnego cesarstwa.
Semuncia - "brązowa" moneta rzymska o wartości 1/2 uncji lub 1/24 asa, oznaczanej niekiedy znakiem E, bita w okresie republikańskim.
Serratus - (łac. "zębaty"), nummi serrati, srebrna moneta rzymska o wartości denara, bita w II i I w. p.n.e., zaopatrzona w ząbkowany rant, wycinany przed wytłoczeniem monety.
Sesterc - (łac. sestertius), srebrna moneta rzymska, w czasach Republiki o wartości 1/4 denara, przedstawiająca na awersie głowę Romy i znak IIS, tzn. wartość 2,5 asa, a na rewersie dziób galery, później (w czasach cesarstwa) moneta "brązowa" o wartości 4 asów.
Silikwa - srebrna moneta rzymska o wartości 1/24 złotego solida, bita od 323r. n.e., aż do do okresu bizantyjskiego w połowie VII w.; także rzymska jednostka wagowa równa 1/6 scripulum lub 1/1728 funta, co odpowiadało 0,19 g (karat).
Sicilicus - rzymska jednostka wagowa równa 1/4 uncji lub 1/48 asa.
Siglos - grecka nazwa szekla; na Bliskim Wschodzie w starożytności stanowiła 1/60 lub 1/50 część miny, w zależności od systemu wagowego odpowiadała tetradrachmie, didrachmie lub drachmie.
Solid - (łac. solidus), złota moneta wprowadzona w latach 309-311 w zachodniej części cesarstwa rzymska przez Konstantyna I (306-337), ważąca 4,55 g, odpowiadająca 1/72 funta, bita bez zmiany stopy menniczej aż do końca XI w. w Bizancjum.
Stater - grecka jednostka wagowa i monetarna, różniąca się ciężarem w zależności od obowiązującego systemu: złoty stater systemu lidyjskiego ważył 8,10 g, a srebrny 11,20 g, srebrny stater w systemie milezyjskim ważył 14 g, w fenickim 12,57 g, w eubejskim (attyckim) jako tetradrachma 17,45 g, w egineckim 12,60 g, w korynckim 8,60 g i w fokejskim 16,50 g.
Spintria - miedziany żeton rzymski przedstawiający często sceny erotyczne, rozdawany mieszkańcom Rzymu celem realizacji w domach publicznych.
Stefanoforos - (grec. stephanephóros), nazwa srebrnej tetradrachmy autonomicznych miast greckich z III i II w. p.n.e., przedstawiającej na rewersie wieniec okalający wyobrażone postacie.
Subaeratus, nummi subaerati - niepełnowartościowy egzemplarz antycznej monety rzymskiej (najczęściej denara), mającej miedziane (rzadziej żelazne) jądro obłożone zewnętrzną "warstewką" srebra lub złota; w przypadku monet srebrnych określany często mianem denara platarowanego.
Systemy wagowe starożytnej Grecji - systemy oparte na talencie jako jednostce podstawowej, który dzielił się na 60 min, mina natomiast dzieliła się na 100 szekli; z podziału miny wywodzą się jednostki monetarne - stater, drachma, obol, czy szekel - różniące się ciężarem w zależności od przyjętego systemu wagowego; podstawowe systemy wagowe starożytnej Grecji:
1) achajski - podstawowa jednostka: stater o wadze 8 g, dzielony na 3 drachmy, 6 trioboli; stosowany w miastach południowej Italii; m.in. w Kaulonii, Krotonie, Metapontum, Posejdonii, Sybaris i Terinie, w Tarencie stosowany z modyfikacjami (nazwa odnosi się do faktu, że kilka głównych kolonii greckich w południowej Italii zostało założonych przez Achaję na Peloponezie);
2) attycki - podstawowa jednostka: tetradrachma o wadze 17,2 g (drachma 4,3 g, obol 0,72 g); stosowany w Atenach, Eubei, w miastach Sycylii, Delos, Cyrenajce; przyjęty przez Aleksandra III Wielkiego dla monet srebrnych;
3) chioski (zwany też rodyjskim) - podstawowa jednostka: tetradrachma o wadze 15,6 g; stosowany m.in. w mennictwie Chios, Rodos (w IV w. p.n.e.) i w miastach Azji Mniejszej po 400 r. p.n.e.;
4) eginecki - podstawowa jednostka: stater (didrachma) o wadze 12,2 g, dzielony na drachmy i mniejsze jednostki; stosowany m.in. w Eginie, Sykionie, w miastach Peloponezu, Beocji, Tesalii, Fokidzie i na Krecie;
5) eubejski - podstawowa jednostka: stater o wadze 17,2 g, dzielony na jednostki o nominałach 1/3 i 1/6 statera ; stosowany na Eubei do końca VI w. p.n.e., kiedy nastąpiło zasymilowanie z systemem attyckim i w eubejskich koloniach w Chalkidyce i na Sycylii;
6) fenicki - oparty na szeklu w wadze ok. 7 g.; stosowany głównie w miastach fenickich - Byblos, Sydonie i Tyrze;
7) fokejski - podstawowa jednostka: elektronowy stater o wadze 16,1 g; stosowany w Fokei, Lesbos, Kizykos;
8) kampański - podstawowa jednostka: stater (didrachma) o wadze 7,5 g; stosowany w miastach południowej Italii (Kampanii), Kumae, Neapolu, Posejdonii (do ok. 500r. p.n.e.), Velii;
9) korkyrejski - podstawowa jednostka: stater o wadze 11,6 g; stosowany w Korkyrze, Kefalenii, Zakynthos; stater w tym systemie równy jest 4 drachmom korynckim - 2/3 statera eubejskiego, co może wskazywać, że powstał z połączenia tych dwóch systemów wagowych;
10) koryncki - podstawowa jednostka: stater (tridrachma) o wadze 8,6 g; stosowany w Koryncie i jego koloniach;
11) likijski - podstawowa jednostka: stater w wadze 8,3 - 8,6 g (Likia zachodnia) i 9,5 - 10 g (Likia środkowa); stosowany w Likii;
12) milezyjski (zwany też lidyjskim) - podstawowa jednostka: stater o wadze 14,1 g (dzielona na wiele drobnych frakcji); odnosi się do monet bitych z elektronu w miastach południowej Jonii, m.in. Milecie, i Efezie, oraz w Lidii; monety srebrne w tym systemie biło m.in. Melos;
13) perski (wywodzi się od systemu lidyjskiego) - podstawowe jednostki: złota "darejka" o wadze 8,35 g, srebrny siglos o wadze 5,35 g; stosowany dla monet złotych w Persji, Lidii i Lampsakos (IV w. p.n.e.), dla monet srebrnych m.in. w Lidii, Persji, w miastach zachodniej Azji Mniejszej;
14) samijski - podstawowa jednostka: tetradrachma o wadze 13,1 g; stosowany w mennictwie Samos w V w. p.n.e.
Szekel (sykiel) - starożytna bliskowschodnia jednostka wagowa równa 1/60 miny; także srebrna moneta żydowska o wadze ok. 14 g, bita podczas I i II powstania żydowskiego w latach 66-70 i 132-135.
Talent - grecka jednostka wagowa, najczęściej równa 60 minom lub 6000 drachmom, lub 36000 oboli, w Babilonie równa 60 minom lub 3600 szeklom; w Rzymie przybliżonym odpowiednikiem talenta było centupondium odpowiadające 100 librom (funtom) srebra.
Tessera - (łac. "płyta, znak"), brązowy lub ołowiany żeton rzymski okazywany przy wstępie do teatrów, na stadiony, itp.
Tetartemorin - (grec. tetartemórion), moneta grecka o wartości 1/4 obola lub 1/24 drachmy, bita w III w. p.n.e. m.in. w Atenach, Eginie, Argos, Tegei, Elis i Sykionie.
Tetrachalkon - miedziana moneta grecka o wartości 4 chalkusów, bita w starożytności, m.in. na Chios.
Tetras - (grec. tetrás), grecka moneta brązowa bita w starożytności na Sycylii, odpowiadająca 1/3 litry lub 4 uncjom.
Tetrassarion - brązowa moneta grecka o wartości 4 assarionów, czyli asów, równa sestercowi, bita przez wiele miast wschodniej części cesarstwa rzymskiego w I-III w. n.e.
Tetrobol - (grec. tetróbolon), starożytna moneta grecka o wartości 4 oboli, bita m.in. w Atenach.
Trias - (grec. trias), brązowa moneta grecka o wartości 1/4 litry, bita w starożytności na Sycylii, m.in. w Syrakuzach.
Trichalkon - (grec. tríchalkon), miedziana moneta rzymska o wartości 3 chalkusów, bita w starożytności, m.in. na Chios i przez Seleucydów w Syrii.
Triens (tremissis) - brązowa moneta republiki rzymskiej o wartości 1/3 asa (4 uncje); także złota moneta rzymska, zwana złotym triensem, bita od panowania Konstantyna I (306-337) o wartości 1/3 solida, przyjęta później w systemach menniczych królestw germańskich w V w. na obszarze upadłego zachodniego cesarstwa rzymskiego.
Trihemiobol - (grec. trihemiobólon), srebrna moneta grecka o wartości 1.5; obola, bita w starożytności, m.in. w Atenach i Koryncie; niekiedy wybijana w złocie, np. w Kartaginie.
Trihemitartemorion - srebrna moneta grecka o wartości 3/8 obola, bita w starożytności w Atench.
Trikollybon - starożytna miedziana moneta grecka o wartości 3/4 chalkusa, w Atenach równa leptonom.
Triobol - (grec. trióbolon), starożytna srebrna moneta grecka o wartości 3 oboli lub 1/2 drachmy (hemidrachma), bita też w złocie w Kartaginie i przez Ptolemeuszy w Egipcie.
Tripondius (tressis) - miedziana moneta rzymska epoki republikańskiej o wartości 3 asów, przedstawiająca na awersie głowę Romy, a na rewersie dziób galery, nosząca też znak wartości w postaci III.
Trite - starożytna moneta grecka o wartości 1/3 elektronowego statera, bita w Kyzikos, Fokei i Mytilene.
Tritetartemorion (tritemorion) - starożytna srebrna moneta grecka o wartości 3/4 obola, bita m.in. w Atenach i wielu mennicach peloponeskich.
Uncja - drobna moneta rzymska o wartości 1/12 asa, przedstawiająca m.in. na awersie głowę Romy, a na rewersie dziób galery, nosząca też znak wartości w postaci 1 punktu.
Wiktoriat - (łac. victoriatus), srebrna moneta rzymska bita od początku II wojny punickiej (218r. p.n.e.), do ok. 170 r. p.n.e. jako pieniądz handlu zagranicznego, odpowiadająca wartości 3/4 denara, przedstawiająca na awersie głowę Jowisza, a na rewersie postać Wiktorii, którą pod koniec II w. p.n.e. umieszczano na srebrnych kwinarach.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Akademia Grupa Media Informacyjne
